Μηνιάτης, Ηλίας

(Ληξούρι Κεφαλονιάς 1669 – Πάτρα 1714). Εκκλησιαστικός ρήτορας. Γιος ιερατικής οικογένειας, ο Μ. διδάχτηκε τα πρώτα γράμματα από τον πατέρα του Φραγκίσκο, πρωτοπαπά στο Ληξούρι. Συμπλήρωσε τις σπουδές του στο Φλαγγινιανό γυμνάσιο της Βενετίας (1681-89), στο οποίο αργότερα, διορίστηκε καθηγητής. Ήταν συγχρόνως ιεροκήρυκας του ελληνικού ναού του Αγίου Γεωργίου της Βενετίας, γραμματέας του εκεί εγκατεστημένου μητροπολίτη Φιλαδελφείας Μελετίου Τυπάλδου και συνεργάτης του Έλληνα εκδότη Νικολάου Σάρου. Το 1691 προσκλήθηκε από τους συμπατριώτες του στην Κεφαλονιά, όπου για πέντε χρόνια έδρασε ως δάσκαλος και ιεροκήρυκας. Η δράση του επεκτάθηκε σύντομα και στη Ζάκυνθο και αργότερα στην Κέρκυρα (1696-98). Επέστρεψε στη συνέχεια στη Βενετία, όπου διορίστηκε και πάλι καθηγητής στο Φλαγγινιανό. Τον επόμενο όμως χρόνο (1699) έφυγε για την Κωνσταντινούπολη ως σύμβουλος του νεοδιορισμένου εκεί Ενετού πρεσβευτή. Το 1706 επέστρεψε στην Κεφαλονιά και μετά από σύντομη παραμονή στην Κέρκυρα εγκαταστάθηκε στο Ναύπλιο ως ιεροκήρυκας. Το 1710, χάρη στην εύνοια των Ενετών κυριάρχων της Πελοποννήσου κατά την περίοδο εκείνη (1685 - 1715), διορίστηκε επίσκοπος Κερνίτσης και Καλαβρύτων. Για την αρχιερατική του δράση δεν είναι τίποτα γνωστό, φαίνεται όμως ότι ο Μ. εντυπωσίασε το ποίμνιό του με την ανώτερη παιδεία του και το αυστηρό του ήθος. Ενδεικτική της φήμης που απέκτησε στον λαό είναι μια ενθύμηση που έγραψε κάποιος απλοϊκός καλόγερος στο παράφυλλο ενός κώδικα του Μεγάλου Σπηλαίου: «1714, Αυγούστου 1, απόθανε ο επίσκοπος Κερνίτζης ονόματι Ηλίας Μηνιάτης, θαυματουργός πολλά». Και των λογίων ο έπαινος και ο θαυμασμός για τη ρητορική δεινότητα του Μ. ήταν επίσης ομόθυμος και ανεπιφύλακτος. Νέο Χρυσόστομο τον αποκαλεί ο Καισάριος Δαπόντες, κλασικό της δημοτικής πεζογραφίας τον θεωρεί ο Koδρικάς, «διότι την απλουστάτην δημοτικήν διάλεκτον εις την δημοσθένειον ανύψωσε ευφράδειαν». Αλλά πέρα από το έμφυτο ρητορικό του ταλέντο, η υψηλή ποιότητα των διδαχών του Μ. ήταν καρπός πολύχρονης μελέτης των κανόνων της ρητορικής και συστηματικής σπουδής των κορυφαίων ιεροκηρύκων της εποχής του, κυρίως όμως επηρεάστηκε από τη Ρητορική (1681) του Φραγκίσκου Σκούφου. Αντίθετα προς τους λαϊκούς ιεροκήρυκες του 16ου και του 17ου αι. ο λόγος του Μ. δεν είναι απλοϊκός. Προϋποθέτει ένα αστικό ακροατήριο, με αξιώσεις και με προηγμένη καλλιέργεια. Η γλώσσα του ωστόσο είναι γνήσια δημοτική με κάποια απόκλιση στο επτανησιακό ιδίωμα. Από άποψη μορφής οι διδαχές του είναι επεξεργασμένες μέχρι την τελευταία τους λεπτομέρεια ·με γνήσια λογοτεχνική συνείδηση: λέξεις καλοδιαλεγμένες, περίτεχνες φράσεις, εντυπωσιακά ρητορικά σχήματα, μεταφορές, δραματικές αποστροφές δημιουργούν μια φραστική φαντασμαγορία προορισμένη όχι να πείσει, αλλά να συγκινήσει και να συναρπάσει τον ακροατή. Οι διδαχές του Μ. αποτελούν ένα μνημείο της εποχής του μπαρόκ στον ελληνικό χώρο. Από τους λόγους του Μ. μόνο ένα μικρό μέρος διασώθηκε, που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1716 με τον τίτλο: Διδαχαί εις την αγίαν και μεγάλην τεσσαρακοστήν και εις άλλας Κυριακάς του ενιαυτού και επισήμους εορτάς μετά τινων πανηγυρικών λόγων. Την πρώτη αυτή έκδοση ακολούθησαν –από το 1720 έως σήμερα– τουλάχιστον είκοσι τέσσερις επανεκδόσεις, γεγονός ενδεικτικό της τεράστιας δημοτικότητας του βιβλίου. Μεγάλη επίσης διάδοση είχε και ένα ακόμα έργο του M., η Πέτρα Σκανδάλου, ήτοι διασάφησις της αρχής και της αιτίας του σχίσματος των δύο εκκλησιών, Ανατολής και Δύσεως, μετά των πέντε διαφωνουσών διαφορών (1718), που επανεκδόθηκε επίσης πολλές φορές και μεταφράστηκε στα γερμανικά, στα λατινικά, στα αραβικά και στα ρωσικά. Ο εκκλησιαστικός ρήτορας Ηλίας Μηνιάτης.